o warsztatach

Wyprawowe inspiracje rozwojowe

Mindfulness jest innowacyjnym podejściem w rozumieniu tego, jaka jest natura funkcjonowania człowieka. Jest także pewnym sposobem a nawet filozofią życia. Twórca metody – prof. Jon Kabat-Zinn, definiuje je, jako szczególny rodzaj uwagi: świadomej, nieosądzającej i skierowanej na bieżącą chwilę. Mindfulness zakłada, że dla osiągnięcia wewnętrznego spokoju i równowagi niezwykle pomocne jest opanowanie pewnego zestawu umiejętności w kierowaniu swoją świadomością i procesami uwagowymi, które rozwinąć można na drodze  praktycznego  treningu. Podobnie, jak możemy ćwiczyć swoją cielesną muskulaturę, możemy też rozwijać siłę i prężność naszego umysłu. W przypadku mindfulness siła ta, to  umiejętność dobrego radzenia sobie z trudnymi, a jednocześnie uniwersalnymi przeżyciami, których doświadcza większość ludzi w swojej codzienności. Stres, zamartwianie się, przeżywanie obaw, rozpamiętywanie swoich win, niepokój o to, co przyniesie jutro, zaleganie myśli w głowie, to tylko niektóre przykłady tego, co dla wielu stanowi realny balast. Mindfulness nie eliminuje tych przeżyć. Za to pozwala każdemu nauczyć się tego jak tworzyć w swoim umyśle spokój, przestrzeń i wewnętrzny dystans wobec pojawiających się trudnych odczuć, oraz tego jak pozwalać im przemijać. Mindfulness uczy jak być dobrym i świadomym surferem na wzburzonych i nieprzewidywalnych falach swojego umysłu.

Źródła Mindfulness

Mindfulness wywodzi się z medytacji – metody pracy z własnym umysłem, znanej ludziom kultury wschodu od tysięcy lat. Inspirowane dalekowschodnią filozofią, jest koncepcją psychologiczną, sformułowaną w latach 60. XX wieku, przez Jona Kabat-Zinna, profesora medycyny z Massachusetts Medical School w USA. Badacz ten – na drodze autorskich poszukiwań sposobów poprawiających jakość życia ludzi, opracował program redukcji stresu – Mindfulness Based Stress Reduction. W stworzonej przez siebie klinice doskonalił i testował metodę, która dzisiaj uznawana jest przez psychologię i akademicką medycynę, jako wiarygodny i skuteczny sposób leczenia nawet zaburzeń depresyjnych i lękowych. Poza walorami terapeutycznymi, pozwala realnie poprawiać jakość życia każdemu, kto poszukuje dróg lepszego radzenia sobie z codziennością własnej egzystencji. W swojej dzisiejszej postaci, mindfulness nie zawiera żadnych treści odnoszących się do religii czy nawiązań dalekowschodnich. Jest neutralną światopoglądowo propozycją rozwojową dostosowaną do realiów naszych czasów, o udowodnionej w toku badań naukowych, skuteczności. Wymierne korzyści jakie oferuje praktyka mindfulness są na tyle istotne, że wiele państw umieszcza terapie bazujące na tym podejściu w koszyku refundowanych świadczeń zdrowotnych. W obszarze pozamedycznym, praktyka mindfulness staje się powoli jedną z wielu umiejętności rozwijaną w ramach zajęć szkolnych, szkoleń biznesowych czy szerokiego nurtu sztuki mądrego i wartościowego życia.

Praktyka Mindfulness
  • Mindfulness to pewna filozofia życia – specyficzny sposób widzenia i przeżywania otaczającego świata, jaki dany jest nam w konkretnej chwili. W praktyce, rozwijanie umiejętności bycia tu i teraz polega na wykonywaniu zestawu ćwiczeń mentalnych, które choć bardzo zróżnicowane, rozwijają kluczową umiejętność nieosądzającego przeżywania swojej teraźniejszości.
  • Ćwiczący, w kolejnych krokach odkrywają bogactwo doznań zmysłowych, które towarzyszą codziennym czynnościom, uczą się z uważnością obserwować otaczający świat oraz reakcje swojego ciała i umysłu, a także rejestrować swoje myśli z perspektywy nieoceniającego obserwatora.
  • Ćwiczenia te są szczegółowo opisane i dostępne dla każdego, pod warunkiem posiadania osobistego zaangażowania i otwartości do tego, aby ich doświadczyć. Rozwijanie i doskonalenie posługiwania się nimi jest kwestią treningu, dzięki czemu regularne ćwiczenie pozwala w krótkim czasie dostrzec zauważalne korzyści. Szczegółowe wytyczne dotyczące treningu zostały opisane przez twórcę metody, przez co trening mindfulness jest dzisiaj wystandaryzowaną metodą – skuteczną i bezpieczną.  
Islandia a Mindfulness

Z pełną rozwagą uznaliśmy, że Islandia to doskonałe miejsce do zorganizowania naszego projektu rozwojowego. Wyspa, poprzez swoją unikatowość przyrodniczą i krajobrazową, dostarczy wszystkim uczestnikom wielobarwnych i zmysłowych doświadczeń, stanowiących znakomity pretekst i materiał do wykorzystania w ramach realizowanych zajęć. Islandia i rozwój to wręcz idealny tandem – rozwijanie uważnego reagowania na świat poprzez odkrywanie i doświadczanie rzeczywistości tego egzotycznego rejonu świata, pozwoli uczynić nasze warsztaty całkowicie unikatowym doświadczeniem. To wyjątkowe połączenie umożliwi realne oderwanie się od swojej codzienności i doświadczenia otaczającego świata zupełnie na nowo.

Rozkład zajęć został zaplanowany w taki sposób, aby warsztaty mindfulness nieinwazyjnie wkomponowywały się w całość pobytu i nie zakłócały możliwości eksplorowania rejonu naszego pobytu.

Warsztaty mindfulness prowadzone będą przez Jarosława Mirkiewicza – psychologa, certyfikowanego psychoterapeutę, członka Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Poznawczej i Behawioralnej, który w swojej praktyce kliniczno – rozwojowej, szeroko posługuje się tym podejściem w pracy ze swoimi klientami.

Od niepamiętnych czasów ludzie próbują zrozumieć to, jaka jest natura ich funkcjonowania. Kolejne epoki, w konsekwencji, których nastąpił rozwój naukowego ujmowania tej rzeczywistości, przyniosły w tym zakresie wiele różnorodnych koncepcji. Nie inaczej ma się sprawa prób rozumienia funkcjonowania człowieka, jako jednostki twórczej, zajmującej się działalnością artystyczną. Wśród wielu prób ujęcia tej tematyki, szczególne ugruntowane
w psychologii miejsce, zajmuje koncepcja poznawczo – behawioralna, która zakłada istnienie kilku kluczowych elementów decydujących o przeżywaniu człowieka. Zalicza się do nich: przekonania – rozumiane, jako zbiór uwewnętrznionych i głęboko osadzonych w strukturach poznawczych człowieka wzorców myślenia i interpretowania rzeczywistości, emocje – afektywne reakcje w odpowiedzi na wzbudzone w systemie poznawczym przekonania, oraz zachowania – jako zewnętrzna emanacja intrapsychicznych reakcji jednostki. Całość ludzkich zachowań w zakresie rozumienia przyczyn reagowania jednostki, można z powodzeniem analizować i tłumaczyć za pomocą tych właśnie elementów. Części te są ze sobą połączone
i wzajemnie na siebie wpływają, co oznacza, że wzbudzenie któregoś z nich może w łatwy sposób doprowadzić do wtórnych reakcji pozostałych elementów składowych ludzkiego funkcjonowania. Zależności te ilustruje poniższy wykres, zawierający także przykładowe opisy treści poszczególnych części systemu.

Wykres 1. Schemat reagowania. J. Kabat-Zinn. Życie, piękna katastrofa. Mądrością ciała i umysłu możesz pokonać stres, choroby i ból. Czarna owca. Warszawa 2013.

Model ten zakłada, że zetknięcie się człowieka z jakimś zdarzeniem skutkować będzie wzbudzeniem u niego reagowania na poziomie tych czterech poniższych elementów. Przy czym możliwe jest, aby każdy z nich był pierwszym ogniwem reakcji. Dobrą, praktyczną ilustracją powyższego ujęcia może być przykład skrzypaczki, która doświadczyła trudności w pamięciowym wykonywaniu utworów, podczas jej ostatnich dwóch publicznych występów. Osoba ta zaczęła intensywnie przeżywać tę trudną dla niej sytuację – spostrzegła w swoim umyśle pojawiające się, negatywne myśli („nie przygotowałam się tak, jak powinnam”), wyraźne emocje („przygnębienie, zdołowanie”), negatywną reakcję układu wegetatywnego („żołądek w supeł, napięte barki”) oraz impulsy związane z intencją działania („chęć ucieczki, schowania się pod kocem”). Sytuacja ta, będąc samą w sobie trudną, z czasem może prowadzić do swoistego „rozlania” się negatywnego nastroju na inne aktywności (np. dotychczas dające radość działania, mogą przestać sprawiać przyjemność). Reakcja ta może trwać wiele dni, znacząco pogarszając nastrój i zmniejszać ogólną satysfakcję z życia. Takie nadmierne przeżywanie trudności związane jest z istnieniem pewnego swoistego trybu działania umysłu człowieka – trybu działania. Tryb ten – opisany przez J. Kabata – Zinna, związany z jest z zadaniowym funkcjonowaniem człowieka i nastawiony jest na śledzenie niezgodności pomiędzy tym, czego człowiek pragnie lub oczekuje, a tym, czego w rzeczywistości doświadcza. Aktywizuje się automatycznie w momencie, kiedy tylko dostrzeże taką niezgodność i sygnalizuje ten fakt poprzez uaktywnienie negatywnych stanów emocjonalnych (np. niepokój, smutek, złość). Jako zjawisko automatyczne, skutkuje także uaktywnieniem schematycznych i wyuczonych wzorców reagowania (np. zamartwianie się, poszukiwanie prób wyjścia z trudnej sytuacji). Ten rodzaj rozwiązywania problemów i eliminowania niezgodności jest niezwykle przydatny życiowo, jednak może stawać się problematyczny wtedy, kiedy niezgodności nie może być szybko usunięta, lub gdy nie jest jasne, w jaki sposób należy tego dokonać. Wracając do opisu sytuacji skrzypaczki można jasno zauważyć, że trudność, której doświadcza z jednej strony powoduje silny dysonans (pragnienie dobrego, pamięciowego wykonywania utworów w zderzeniu z doświadczonymi podczas występów trudnościami), z drugiej zaś nie może być w łatwy i szybki sposób wyeliminowania. Jej dalsze złe samopoczucie, niepokój czy pojawiające się zmartwienia, mogą być spowodowane właśnie tym, że jej umysł ciągle „przetwarza” powyższą niezgodność. Nie mogąc doprowadzić do jej wyeliminowania ciągle wywołuje negatywne myśli i powoduje, że umysł człowieka intensywnie rozpamiętuje przeszłość (np. poszukuje przyczyn zaistniałych niezgodności) i przyszłość (np. próbują przewidzieć dalsze konsekwencje utrzymującej się niezgodności). W efekcie, człowiek w swoich myślach i przeżyciach oddala się od przeżywania swojej bieżącej rzeczywistości i nie podejmuje prób bardziej adekwatnego (mniej schematycznego) reagowania na konkretną sytuację. Stan umysłu trybu działania można zobrazować przy pomocy poniższej ilustracji.

Rysunek 1. Opr. wł. na podst. Popiel A., Pragłowska E. (2008). Psychoterapia poznawczo – behawioralna. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat.

Aktywizujący się automatycznie tryb działania nie uwzględnia także jednej, kluczowej możliwości działania – niepodejmowania działania. Choć w wielu przypadkach brak działania może być najsłuszniejszym działaniem, to umysł funkcjonujący w trybie bycia, nie będzie dostrzegał takiej ewentualności, będąc nieustająco nastawiony na podejmowanie kolejnych prób zmniejszenia dysonansu. Opisywana wcześniej skrzypaczka może doświadczać ogólnego pogorszenia samopoczucia i funkcjonowania, które dzieje się nie tyle na skutek realnego problemu z jej wykonawstwem scenicznym, ile w efekcie ciągłego przeżywania i analizowania doświadczanej niezgodności pomiędzy jej oczekiwaniami a rzeczywistymi zdarzeniami. Jej umysł może być nieustająco zatopiony w wewnętrznym świecie myśli, nie mogąc jednocześnie dostrzegać rzeczywistości w szerszym świetle.

Z goła odmiennym trybem, wobec trybu działania, jest tryb bycia. Cechuje się on brakiem funkcji monitorowania rzeczywistości i reagowania na dostrzegane niezgodności. Zamiast tego, skoncentrowany jest na aktualnym przeżywaniu chwili obecnej bez konieczności oceniania tego, jaka ona jest i na ile jest zgodna z naszymi oczekiwaniami. Tryb bycia pozwala człowiekowi dostrzec szerszą perspektywę doświadczanych zdarzeń – w oderwaniu od naszych schematycznych i automatycznych sposobów zmniejszania dysonansu. Tryb bycia pozwala także na dostrzeżenie tego jak nasz umysł interpretuje otaczający świat, i w jaki sposób go zniekształca. Jest niezwykle przydatny w sytuacji publicznych występów artystycznych – pozwala wyzwolić się spod piętna wyobrażeń niepokojów i obaw, i w pełni doświadczać istoty twórczego aktu. Niezależnie od okoliczności, pozwala zachowywać dystans i wewnętrzny spokój wobec pojawiających się, często katastroficznych przewidywań. Dzięki temu komfort wykonawczy może być stabilny i korzystny – pomimo pojawiających się niesprzyjających okoliczności (np. trudności pamięciowe) i negatywnych interpretacji poznawczych (np. „nie poradzę sobie z tym, to będzie koniec świata”). Tryb bycia, podczas występu scenicznego ułatwia elastyczne kierowanie procesem wykonawczym oraz powoduje, że wykonawca chętniej podejmuje ryzyka, mając poczucie, że realne trudności wykonawcze są przejściowe i nie zagrażają całościowej spójności kreacji scenicznej. Istotę trybu bycia przedstawia poniższa ilustracja.

Rysunek 2. Opr. wł. na podst. Popiel A., Pragłowska E. (2008). Psychoterapia poznawczo – behawioralna. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat.

Tryb ten jest zdecydowanie mniej intuicyjny – można wręcz powiedzieć, że w toku ewolucji i edukacji, ludzie doskonalą swoje umiejętności identyfikowania i usuwania niezgodności znacznie bardziej, niż uczą się przeżywać świat takim, jakim jest, uznając jego nieustającą zmienność i zachowując wewnętrzny dystans i spokój wobec zauważanych wokół siebie trudności.

Koncepcją, która pozwala rozwijać tę umiejętność na drodze praktyki własnej, jest mindfulness. Inspirowana dalekowschodnią medytacją w duchu buddyjskim, została zaadaptowana do potrzeb kultury zachodniej przez J. Kabata-Zinna w latach 70. XX wieku. Autor ten, po osobistych doświadczeniach medytacyjnych, stworzył ośmiotygodniowy program treningu mentalnego, który rozwijał na Uniwersytecie Medycznym Massachusetts, w stworzonej przez siebie Klinice Stresu. Wieloletnia praktyka programu zaowocowała sformułowaniem Mindfulness Based Stress Reduction oraz Mindfulness Based Cognitive Therapy – podejść rozwojowo terapeutycznych, o ugruntowanych fundamentach metodologicznych i empirycznych. Mindfulness jest (wg. definicji autora) – „szczególnym  rodzajem uwagi: świadomej, nieosądzającej i skierowanej na bieżącą chwilę”. Jest więc umiejętnością przeżywania świata w trybie bycia – będąc świadomym teraźniejszości i jednocześnie zdystansowanym wobec ocen, podmiotem. Praktyczne założenie mindfulness mówi, że o ile każdy człowiek posiada w umyśle rozwinięty i dominujący tryb działania, może – na skutek codziennej praktyki uważności, uczyć się przełączania swojego umysłu na tryb bycia, i pozostawać w nim na tyle, na ile jest to dla osoby odpowiednie. Chodzi więc o wykształcenie pewnej praktycznej umiejętności sterowania swoim umysłem w opozycji do wrodzonej tendencji reagowania automatycznego w trybie działania, który bardzo często jest nieadekwatny wobec wielu okoliczności życiowych. Według założeń mindfulness, podstawowym narzędziem przełączania trybów umysłu jest uwaga, a właściwie umiejętne
i świadomie jej nakierowywanie, przy jednoczesnym dystansowaniu się od pojawiających się w umyśle osądów. Współcześnie, mindfulness posiada rozbudowany zestaw technik i narzędzi, które stanowią podstawę praktyki własnej. Zapoznawanie się z nimi i rozwijanie umiejętności ich wykorzystywania odbywa się w formule grupowych zajęć treningowych realizowanych zgodnie z założeniami programu sformułowanego przez prof. J. Kabata Zinna.

Bibliografia:

Kabat-Zinn J. (2013). Życie, piękna katastrofa. Mądrością ciała i umysłu możesz pokonać stres, choroby i ból. Warszawa: Czarna owca.

Popiel A., Pragłowska E. (2008). Psychoterapia poznawczo – behawioralna. Warszawa: Paradygmat.

Williams M., Penman D., (2014). Mindfulness – trening uważności. Warszawa: Samo sedno.